Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί μια από τις σημαντικότερες κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι της Αθήνας. Σε μια πόλη με μεγάλο ποσοστό παλαιού κτιριακού αποθέματος και συνεχώς αυξανόμενο κόστος ενέργειας, πολλές οικογένειες αδυνατούν να καλύψουν τις βασικές ενεργειακές τους ανάγκες.
Στο πλαίσιο του προγράμματος «Identifying Energy Poverty Challenges Through Energy Audits in Low-Income Homes», η συνεργασία μεταξύ του C40 Cities, του Δήμου Αθηναίων και του Ελληνικού Ινστιτούτου Παθητικού Κτιρίου (ΕΙΠΑΚ) οδήγησε στη διενέργεια ενεργειακών ελέγχων σε 45 ευάλωτα νοικοκυριά στην πόλη της Αθήνας. Ο ρόλος του ΕΙΠΑΚ ήταν καθοριστικός στην πραγματοποίηση των ελέγχων τον Ιούλιο του 2024, οι οποίοι με τη σύμφωνη γνώμη των ενοίκων και ιδιοκτητών, περιελάμβαναν επιτόπιες μετρήσεις θερμοκρασίας, υγρασίας και συγκέντρωσης CO2, καθώς και θερμογραφίες για την αξιολόγηση της θερμικής κατάστασης των κτιρίων. Επιπλέον, τα αποτελέσματα αναλύθηκαν με ταξινόμηση δεδομένων και ενεργειακή μοντελοποίηση, ώστε να εξαχθούν εξατομικευμένες προτάσεις για άμεσες και μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις ενεργειακής αναβάθμισης.
Η Πραγματικότητα της Ενεργειακής Φτώχειας στην Αθήνα
Η έρευνα ανέδειξε ότι το 77% των κατοικιών που εξετάστηκαν είναι ιδιόκτητες, εκ των οποίων το 49% των κατοίκων είναι συνταξιούχοι. Παράλληλα, το 82% δεν έχει λάβει ενεργειακή πιστοποίηση. Ένα ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι το 87% των κατοικιών χτίστηκε πριν από το 1980, πριν την εφαρμογή ενεργειακών κανονισμών, κάτι που συνεπάγεται υψηλές απώλειες θερμότητας και αυξημένες ανάγκες θέρμανσης και ψύξης. Συγκεκριμένα, το 80% των κατοικιών δεν έχει θερμομόνωση τοίχων, το 73% δεν έχει θερμομόνωση οροφής, ενώ το 69% διαθέτει αλουμινένια κουφώματα και το 1/3 των κατοικιών που εξετάστηκαν έχουν μονά τζάμια, γεγονός που επιδεινώνει την απώλεια θερμότητας.
Οι τρεις κύριοι τύποι ενεργειακών απωλειών που εντοπίστηκαν ήταν:
– Μη μονωμένες οροφές
– Τοίχοι που εκτίθενται σε εξωτερικό περιβάλλον ή γειτονικά κτίρια
– Παράθυρα και ανεπαρκής αερισμός
Επιπλέον, μόνο το 50% των κατοικιών διαθέτει ηλιακό θερμοσίφωνα για τη διανομή ζεστού νερού, γεγονός που αυξάνει περαιτέρω τις ενεργειακές δαπάνες.
Εσωτερικές Συνθήκες και Θερμική Άνεση
Η μέτρηση των εσωτερικών συνθηκών ήταν αποκαλυπτική. Η μέση θερμοκρασία στο εσωτερικό των κατοικιών που ελέγχθηκαν έφτανε τους 31,4°C, με ακραίες περιπτώσεις όπου η θερμοκρασία άγγιζε τους 37,6°C. Οι θερμοκρασίες αυτές είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, ειδικά για τους ηλικιωμένους, καθώς οι υψηλές θερμοκρασίες τα τελευταία χρόνια έχουν οδηγήσει σε αυξημένα περιστατικά θερμοπληξίας και εξάντλησης από τη ζέστη. Το πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι οι λογαριασμοί ρεύματος είναι υπερβολικά υψηλοίκαι πολλοί ένοικοι αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν τον κλιματισμό για να επιτύχουν το βέλτιστο εύρος θερμοκρασίας των 20-25°C.
Ανησυχητική ήταν και η συγκέντρωση CO2, η οποία σε ορισμένες κατοικίες βρέθηκε να είναι διπλάσια από το ανώτατο υγιεινό όριο των 1000 ppm.
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο, όμως, είναι τα ευρήματα σε σχέση με την προσαρμοσμένη θερμική άνεση: το 56% των συμμετεχόντων αξιολόγησε ως «άνετη» την εσωτερική τους θερμική άνεση ακόμη κι όταν η θερμοκρασία μέσα στο σπίτι τους ήταν πάνω από 28°C, γεγονός που υποδηλώνει ότι έχουν προσαρμοστεί σε ανθυγιεινά και επικίνδυνα επίπεδα θερμοκρασίας λόγω της αδυναμίας χρήσης κλιματισμού.
Άμεσες και Μακροπρόθεσμες Παρεμβάσεις
Σύμφωνα με τα ευρήματα, το Ινστιτούτο πρότεινε δύο βασικούς τύπους παρεμβάσεων:
Άμεσες Εξατομικευμένες Παρεμβάσεις | Ολιστικό Σχέδιο Ανακαίνισης |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
– Άμεσες εξατομικευμένες παρεμβάσεις: Μικρής κλίμακας αλλαγές, όπως βελτίωση κουφωμάτων, τοποθέτηση θερμομονωτικών υλικών, και συντήρηση ή εγκατάσταση κλιματιστικών μονάδων, που προσφέρουν ελαφριά μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης αλλά όχι δραστική βελτίωση της θερμικής άνεσης.
– Ολιστικό Σχέδιο Ανακαίνισης: Μια μελέτη Παθητικού Κτιρίου συνολικής ενεργειακής αναβάθμισης, που περιλαμβάνει εξωτερική θερμομόνωση, αντικατάσταση κουφωμάτων και ενεργειακά αποδοτικά συστήματα θέρμανσης και ψύξης. Μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να έχει σημαντική μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, των εκπομπών CO2 και του κόστους των λογαριασμών για τους κατοίκους.
Η μόνωση είναι ζωτικής σημασίας, καθώς τα σπίτια που χτίστηκαν μετά το 1981 έχουν 15% χαμηλότερη απαίτηση θέρμανσης, ενώ οι χαμηλοί λογαριασμοί ενέργειας σε ορισμένες περιπτώσεις δεν σημαίνουν εξοικονόμηση, αλλά ανεπαρκή συστήματα και κακή χρήση ενέργειας.
Σύμφωνα με τη σύγκριση των άμεσων παρεμβάσεων με το ολιστικό σχέδιο, οι άμεσες παρεμβάσειςεπιφέρουν μικρή μείωση στην ηλεκτρική κατανάλωση, χωρίς σημαντική μείωση της απαίτησης για θέρμανση και ψύξη, ενώ δεν έχουν αξιοσημείωτη επίδραση στη μείωση εκπομπών CO2. Μια ολιστική προσέγγιση, όμως, θα μπορούσε να προσφέρει εξοικονόμηση 64% στη μέση κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, μείωση 73% στη μέση απαίτηση θέρμανσης, μείωση 59% στη μέση απαίτηση ψύξης και μείωση 69% στις εκπομπές CO2.
Ωστόσο, η ανάλυση ανέδειξε ότι παρά τις παρεμβάσεις, μόνο το 28,5% των νοικοκυριών θα μπορούσε να καλύψει τις ενεργειακές του ανάγκες μετά την ανακαίνιση και να επιτύχει το επιθυμητό επίπεδο θερμικής άνεσης.
Πολιτικές Προτάσεις για την Καταπολέμηση της Ενεργειακής Φτώχειας
Η μελέτη καταλήγει σε τρεις βασικές προτάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση του προβλήματος:
- Μείωση του Κόστους Ενέργειας:
- Δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων με τη συμμετοχή δημόσιων φορέων που θα καλύπτουν ενεργειακές ανάγκες αποκλειστικά από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
- Ενεργειακή αναβάθμιση ολόκληρων πολυκατοικιών αντί μεμονωμένων διαμερισμάτων.
- Τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων σε οροφές και μπαλκόνια για τη μερική κάλυψη της ενεργειακής ζήτησης.
- Ενίσχυση των Δημόσιων Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων:
- 100% χρηματοδότηση ενεργειακών αναβαθμίσεων για ευάλωτα νοικοκυριά.
- Χορήγηση χαμηλότοκων ή άτοκων δανείων για νοικοκυριά μεσαίου εισοδήματος.
- Φορολογικά κίνητρα για υψηλότερα εισοδήματα ώστε να επενδύσουν σε ενεργειακές αναβαθμίσεις.
- Υποστήριξη της Διαδικασίας Ενεργειακής Αναβάθμισης και Ευαισθητοποίηση:
- Δημιουργία κέντρων πληροφόρησης και υποστήριξης («One Stop Shop») που θα βοηθούν τους πολίτες στη διαδικασία ενεργειακής αναβάθμισης.
- Εκπαίδευση μηχανικών και επαγγελματιών μέσω ενός «Building Knowledge Hub» για την ανάπτυξη τεχνικών καινοτομιών χαμηλής ή μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας.
Συμπεράσματα
Η ενεργειακή φτώχεια στην Αθήνα αντικατοπτρίζει ένα βαθύτερο κοινωνικό και δομικό πρόβλημα, το οποίο απαιτεί παρεμβάσεις άμεσα. Η μελέτη ανέδειξε πως το υπάρχον κτιριακό απόθεμα, λόγω της ηλικίας και της χαμηλής ενεργειακής απόδοσης, έχει πολύ υψηλές ενεργειακές απαιτήσεις, με αποτέλεσμα την οικονομική επιβάρυνση των νοικοκυριών. Οι άμεσες παρεμβάσεις, αν και συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών, δεν επαρκούν για να καλύψουν τις πραγματικές ανάγκες, ενώ τα μακροπρόθεσμα σχέδια ανακαίνισης απαιτούν επενδύσεις και πολιτική στήριξη.
Το γεγονός ότι μόνο το 28,5% των νοικοκυριών μπορεί να καλύψει τις ενεργειακές του ανάγκες μετά την αναβάθμιση, καταδεικνύει την ανάγκη για επιπλέον κρατικές και δημοτικές πρωτοβουλίες. Χωρίς ουσιαστική πολιτική δέσμευση για μείωση του κόστους ενέργειας και στήριξη των πιο ευάλωτων ομάδων, η ενεργειακή φτώχεια θα παραμείνει ένας σημαντικός παράγοντας κοινωνικού αποκλεισμού.
Η ιδανική λύση για τη δραστική μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης και την επίτευξη άριστης εσωτερικής θερμικής άνεσης είναι η εφαρμογή του παθητικού κτιρίου (Passive House). Αυτή η προσέγγιση βασίζεται σε πέντε βασικές αρχές: θερμομόνωση τοίχων, τριπλά ενεργειακά τζάμια με κουφώματα PVC, πλήρης αεροστεγανότητα του θερμικού κελύφους για την εξάλειψη θερμικών απωλειών (θερμογεφυρών) καιμηχανικός αερισμός με ανάκτηση θερμότητας. Η εφαρμογή αυτή σε πολυκατοικίες, δε, θα μπορούσε να αποφέρει ακόμα μεγαλύτερη εξοικονόμηση, με χαμηλότερο κόστος ανακαίνισης ανά τετραγωνικό μέτρο (300-350€/τ.μ.) και επίτευξη σχεδόν ή και μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας αν προστεθεί μια μονάδα ανεώσιμης πηγής ηλεκτρικής ενέργειας.
